Bartłomiej Scultetus

Bartłomiej Scultetus, wybitny łużycki kartograf, astronom i matematyk urodził się 14 maja 1540 r. w Zgorzelcu. Był synem Marcina Schulza i Urszuli z Eichlerów pochodzącej z chłopskiej rodziny ze wsi Ujazd (współcześnie dzielnica Zgorzelca). Rodzice Bartłomieja, choć byli mieszczanami, żyli z pracy na roli. Należał do nich Kruczy Folwark wznoszący się na prawym brzegu Nysy. Dom narodzin uczonego nazwano później od zlatynizowanego nazwiska Bartłomieja Dworem Scultetusa (obecnie w miejscu tym znajduje się Dom Pomocy Społecznej). Bartłomiej po ukończeniu nauki w miejscowej szkole wpisał się we wrześniu 1557 r. na uniwersytet w Wittenberdze by po dwóch latach przenieść się do Lipska. W tych obydwu uczelniach umysłowość zgorzelczanina kształtowali znakomici profesorowie – Filip Melanchton, wielki reformator szkolnictwa w Niemczech, Kacper Peucerus, Serbołużyczanin rodem z Budziszyna, który był wychowankiem Trotzendorfa i zięciem Melanchtona, prawnik Ambroży Lobwasser oraz matematyk Jan Hommilius (Hommel). Po śmierci tego ostatniego Scultetus ponownie znalazł się w Wittenberdze, gdzie w 1564 r. otrzymał stopień magistra. Przez jakiś czas pracował jako wykładowca na uczelni lipskiej. Wśród jego uczniów znalazł się m.in. Tycho de Brahe (1546-1601), słynny astronom duński, z którym Scultetus przez wiele lat korespondował. W 1567 r. powrócił do rodzinnego miasta, by po trzech latach objąć stanowisko nauczyciela matematyki w Gymnasium Augustum, placówce którą otwarto w 1565 r. w byłym klasztorze franciszkańskim w Zgorzelcu. Pracę pedagogiczną w tutejszym gimnazjum zakończył w roku 1584 lub 1586. Od 1576 r. Scultetus zasiadał w radzie miejskiej, w 1589 r. został wybrany sędzią miejskim, a trzy lata później – burmistrzem. Urząd zgorzeleckiego burmistrza powierzano mu aż sześciokrotnie: 1592, 1596, 1600, 1604, 1608, 1612. Obarczany też był innymi funkcjami. Na przykład przez blisko 20 lat zarządzał lasami miejskimi (Puszczą Zgorzelecką).

Bartłomiej Scultetus był na pewno doskonałym urzędnikiem i swoją pracą w ratuszu zaskarbił sobie życzliwość ludności Zgorzelca. Największy rozgłos przyniosły Scultetusowi prace kartograficzne. Solidne przygotowanie matematyczne pozwoliły mu wykonać na zlecenie stanów górnołużyckich mapę Górnych Łużyc. Mapa ta została wydana w 1593 r. i aż po wiek XVIII nie miała sobie równych. Materiały do swej mapy uczony zbierał w czasie wycieczek, które odbył w okolicy Zgorzelca i Budziszyna w latach 1581-1586. Podczas jednej z nich wspiął się na położoną koło Włosienia górę Czubatkę, będącą najlepszym punktem widokowym we wschodnich Łużycach.Wyjątkowość dzieła Scultetusa polega na tym, że jest to najstarsza mapa językowa w Europie Środkowej. Kartograf ze Zgorzelca naniósł granicę obszaru językowego pomiędzy ludnością serbołużycką a niemiecką. Druga mapa językowa – tym razem dla całych Niemiec – ukazała się dopiero w 1720 r., a dla samych Łużyc w 1732 r. Mapa Scultetusa zawiera także dokładny obraz zagłębia hutniczego i stawów na obszarze Puszczy Zgorzeleckiej i Puszczy Osiecznickiej. Dokumentalna wartość tej mapy jest przeogromna, tym bardziej, że do obecnych czasów przetrwało już stosunkowo niewiele śladów po hutnictwie w Puszczy Zgorzelecko-Osiecznickiej, a duża część stawów puszczańskich została w późniejszych wiekach osuszona.
Scultetus był zamiłowanym astronomem. W jednej z baszt zgorzeleckich miał zainstalowaną lunetę do obserwacji gwiazd. Swe doświadczenia w tej dziedzinie wymieniał z Tycho de Brahe oraz Janem Keplerem, który na przełomie kwietnia i maja 1607 r. był przyjmowany przez rajcę – naukowca. Scultetus parał się także astrologią, która w jego czasach był z astronomią ściśle związana. Dla dzieci z zamożnych domów sporządzał horoskopy każąc sobie za nie słono płacić. Kiedy 16 maja 1577 r. przyjechał do Zgorzelca cesarz Rudolf II (znany z zainteresowań alchemią i magią), to jedno z pierwszych jego pytań dotyczyło Scultetusa. Habsburg przebywał w mieście cztery dni spędzając większość czasu na dysputach z uczonym.

Scultetus należał do specjalistów w dziedzinie budowy zegarów słonecznych, o których napisał książkę pt. „Gnomonice de solaris”. Astronom zgorzelecki zbudował zegary słoneczne m.in. dla wójta Górnych Łużyc hrabiego Schlicka i podkanclerzego czeskiego J. Mehla von Ströhlitz. Uczonemu, o czym warto wspomnieć, powierzono wprowadzenie kalendarza gregoriańskiego na obszarze margrabstwa górnołużyckiego. Scultetus prowadził także działalność dziejopisarską. Napisana przez niego kronika Zgorzelca jest bardzo cennym kompendium wiedzy o dziejach miasta. Zamiłowania historyczne mógł rozwijać dzięki dostępowi do dokumentów, które w znacznej mierze przepadły bezpowrotnie wskutek późniejszych zawieruch wojennych. Wielki zgorzelczanin pożegnał się z życiem 21 czerwca 1614 r. Na jego pogrzebie wzięło udział ponad 900 mieszczan zgorzeleckich.