Hans Ulryk von Schaffgotsch

Generał i dowódca habsburski w okresie wojny trzydziestoletniej pochodził ze znanego na pograniczu śląsko-łużyckim rodu arystokratycznego. Urodził się 28 sierpnia 1595 r. na zamku Gryf koło Gryfowa Śl. jako syn barona Krzysztofa von Schaffgotscha i Eleonory z domu von Promnitz. Wykształcenie zdobywał na uniwersytetach w Lipsku i Tybindze. Po zakończeniu studiów na tych uczelniach odbył „wielką podróż” do Włoch, Hiszpanii, Francji, Anglii i Niderlandów i kontynuował studia w Padwie i Sienie. Powróciwszy na Śląsk w 1614 r. objął w posiadanie izersko-karkonoskie dobra oraz żmigrodzkie państwo stanowe, które odziedziczył po zmarłym wuju.

Dzięki wielkiemu majątkowi młody Hans Ulryk stał się jednym z najbogatszych właścicieli ziemskich na Śląsku. Z pewnością fakt ten pomógł mu w poślubieniu w 1620 r. Barbary Agnieszki, księżniczki legnicko – brzeskiej, śląskiej Piastówny, siostry księcia legnickiego Jerzego Rudolfa i księcia brzeskiego Jana Krystiana. Z małżeństwa tego zrodziło się sześcioro dzieci (1 córka i 5 synów). Jego żona zmarła już w 1631 r.

Hans Ulrich Schaffgotsch był luteraninem i w pierwszych latach wojny trzydziestoletniej mocno związał się z obozem śląskich protestantów i ich przywódcami – książętami Legnicy i Brzegu. Po upadku powstania czeskiego w 1620 r. zdołał ocalić życie i majątek dzięki protekcji Jana Jerzego I Wettyna, elektora saskiego. W latach 20. XVII w. Hans Ulryk von Schaffgotsch uzyskał od cesarza liczne przywileje. W 1627 roku Ferdynand II Habsburg zezwolił na połączenie wszystkich śląskich dóbr Schaffgotscha w jeden fideikomis oraz nadał mu dziedziczny tytuł: „Hochwohlgeboren” przysługujący możnowładcom oraz „Semperfrei des Heiligen Römischen Reiches” – barona Św. Rzeszy podległego bezpośrednio cesarzowi. Po 1626 r. Schaffgotsch przeszedł na służbę wojskową cesarza i zaprzyjaźnił się z panem Frydlantu, generalissimusem Albrechtem von Wallensteinem. Pod dowództwem Albrechta von Wallensteinem walczył m.in. z Duńczykami i Weimarczykami. W 1633 r., już jako generał kawalerii, Hans Ulryk von Schaffgotsch zdobył na Szwedach Złotoryję, Chojnów i Grodziec a wraz z Wallensteinem pobił szwedzkie wojska pod Chobienią. Jeszcze w tym samym roku został mianowany naczelnym dowódcą wojsk cesarskich na Śląsku. Wierna służba cesarzowi i ścisła współpraca z Wallensteinem poróżniła go ze współwyznawcami. Krytycznym momentem, decydującym o jego dalszym życiu było podpisanie 12 stycznia i ponownie 20 lutego 1634 r. tzw. rewersu pilzneńskiego, dokumentu, w którym wraz z innymi dowódcami wojskowymi przysięgał wierność Wallensteinowi bez względu na dalsze losy wojny.

Rewers pilzneński stał się dla cesarza podstawą do oskarżenia Schaffgotscha o zdradę i spiskowanie z Wallensteinem przeciwko władzy. Generał został aresztowany 24 lutego 1634 r. w Oławie, w przeddzień tragicznej śmierci Wallensteina w Chebie. Przewieziono go najpierw do Kłodzka, potem do Wiednia, gdzie prowadzono przesłuchania, a na koniec do Ratyzbony. Hans Ulryk zaprzeczał oskarżeniom, jednak poddany torturom, przyznał się w końcu do wszystkiego. Wśród zarzutów znalazł się nawet taki, że Schaffgotsch dążył do przyłączenia Śląska do Polski. Cesarz odrzucił wszelkie tłumaczenia i prośby o łaskę, m.in. dwukrotną prośbę polskiego królewicza Jana Kazimierza. Wyrok skazujący na śmierć przez ścięcie zatwierdzono 5 lipca 1635 r. Egzekucja odbyła się 23 lipca 1635 r. Wierny sługa generała, Konstantin von Wegerer po egzekucji wykupił od kata miecz, którym ścięto jego pana i przewiózł go do Cieplic, jednej z rodowych siedzib Schaffgotschów.

Jeszcze przed wykonaniem wyroku rozległe dobra Schaffgotscha, obejmujące 92 miejscowości, 29 folwarków, liczne dwory i zamki, a także kosztowności i pamiątki rodowe zostały skonfiskowane. Po śmierci Hansa Ulryka jego dzieci zostały przewiezione na wychowanie do jezuitów w Ołomuńcu, gdzie przeszły na katolicyzm.
Młodszy syn generała, również Hans Ulryk od 1647 r. służył w armii polskiej i walczył z Kozakami i Tatarami (m.in. pod Beresteczkiem). Zmarł w randze pułkownika w Gdańsku w 1660 r. Ród Schaffgotschów zdołał odzyskać względy cesarskie i część swoich śląskich majątków (m.in. dobra Gryf i Chojnik), jednak niektóre z nich przeszły już na stałe w ręce innych rodzin.