Walenty Trotzendorf

Wschodnie Łużyce wydały wielu znanych i zasłużonych dla nauki i kultury ludzi. Jednym z nich jest także urodzony w Trójcy pod Zgorzelcem, Walenty Trotzendorf, wybitny pedagog okresu renesansu. Trotzendorf przyszedł na świat w biednej rodzinie chłopskiej 14 lutego1490 r. Jego prawdziwe nazwisko brzmiało Friedland. Trotzendorfem czy też Trozendorfem ochrzcili nauczyciela przyjaciele, którzy posłużyli się ówczesną nazwą rodzinnej wsi Walentego. Zalety umysłu młodzieńca pierwsi odkryli franciszkanie zgorzeleccy, którzy często odwiedzali dom Friedlandów w Trójcy. Mnisi poprosili rodziców, aby wysłali swe dziecko do klasztoru w Zgorzelcu w celu podjęcia nauki.

Po 1513 r. Trotzendorf zapisał się na uniwersytet w Lipsku, gdzie uczył się pod kierunkiem dwóch wybitnych humanistów: Anglika Ryszarda Crocusa, profesora łaciny i greki oraz Piotra Mosellanusa. Edukację w Lipsku zakończył stopniem bakałarza. W 1515 r. Trotzendorf powrócił do Zgorzelca i zatrudnił się w miejscowej szkole jako nauczyciel. W latach 1517-1518 Trotzendorf wykłada w gimnazjum w Świdnicy, a następnie przenosi się do Wrocławia, gdzie odbiera święcenia kapłańskie. Najważniejszym okresem w życiu pedagoga był pobyt w Wittenberdze w latach 1519-1525. Tutaj, w głównym ośrodku reformacji w Europie, Trotzendorf porzuca katolicyzm dla konfesji luterańskiej.

Jego prywatne wykłady na temat dzieł Cycerona i pisanych w języku greckim pism Pawła z Tarsu, cieszyły się u studentów wielkim powodzeniem i zapewniły mu sławę uczonego. U słuchaczy wywoływał taki entuzjazm, że na rękach wnoszono go do sali wykładowej. W Wittenberdze Trotzendorfowi zaproponowano objęcie kierownictwa złotoryjskiej szkoły. Przyjechawszy do Złotoryi uczony szybko zdobywa zaufanie piastowskiego księcia Fryderyka II. Pod wpływem Trotzendorfa Piast opowiedział się za luteranizmem, a ponadto założył w Legnicy pierwszy uniwersytet ewangelicki na Śląsku. Funkcjonował on jedynie trzy lata, a Trotzendorf był na tym uniwersytecie profesorem.

Po upadku legnickiego uniwersytetu Trozendorf wrócił do Wittenbergi, ale w 1531 roku ponownie objął stanowisko rektora placówki oświatowej w Złotoryi i podjął się dzieła naprawy podupadłej szkoły. Sprowadził z Wittenbergi wykwalifikowanych nauczycieli. Stworzył pierwszą na Śląsku humanistyczną szkołę ewangelicką realizujące ideały wychowawcze współpracownika Marcina Lutra – Filipa Melanchtona. Trozendorf w 1540 roku uzyskał od księcia Fryderyka II przyzwolenie na przekazanie na rzecz szkoły budynków byłego klasztoru franciszkańskiego. Szkoła przygotowywała do studiów uniwersyteckich kształcąc gruntownie w językach starożytnych. Dzięki niemu gimnazjum w Złotoryi staje się najlepszą placówką oświatowa na Śląsku. Urodzony w Trójcy pedagog swoją szkołę urządził na sposób rzymski.

Była to w istocie republika szkolna, na której czele stał Trotzendorf nie tylko jako „dyktator”, ale także jako „primus inter pares”. W gimnazjum przyjęto rzymskie nazwy „urzędów”, które były sprawowane przez uczniów. Niestety w roku 1553 w Złotoryi pojawia się zaraza, a rok później 17 lipca pożar strawił część miasta wraz z gmachem szkoły. Trotzendorf przeniósł gimnazjum początkowo do Bolesławca i potem na polecenie księcia Fryderyka III (1520-1570) do Legnicy, który zezwolił na pozostanie w Złotoryi jednego nauczyciela Zachariasa Barta. Co prawda złotoryjanie rozpoczęli odbudowę szkoły, ale Trozendorf tego już nie doczekał. Pedagog zmarł 26 kwietnia 1556 r.

Oryginalne metody nauczania w Złotoryi, jak i urok osobisty Trotzendorfa, będącego dla swych uczniów niczym ojciec, sprawiały, że garnęli się do jego gimnazjum Niemcy, Czesi, Węgrzy, Polacy, Litwini i Rusini. Spod jego ręki wyszło kilka naprawdę wybitnych osobistości w dziejach naszego kraju. Na początku lat 40. XVI w. uczniem Trotzendorfa był na przykład Rafał Leszczyński (przodek króla Stanisława Leszczyńskiego), późniejszy wojewoda brzesko-kujawski i jeden z przywódców zwolenników reformy państwa (tzw. egzekucjonistów). Do wychowanków Trotzendorfa należeli także urodzeni w Żninie bracia Glicznerowie, Erazm i Mikołaj. Erazm Gliczner przeszedł do historii jako autor pierwszego traktatu pedagogicznego napisanego w języku polskim.